* Bài viết tiết lộ nội dung phim

Tác phẩm nhận đề cử hạng mục quan trọng Oscar năm nay: Phim xuất sắc và Kịch bản chuyển thể xuất sắc, song không chiến thắng. Dự án do RaMell Ross đạo diễn, mở đầu với câu chuyện tuổi thơ của Elwood (Ethan Herisse đóng), cậu bé người Mỹ gốc Phi sống tại Tallahassee, Florida (Mỹ) vào những năm 1960. Sinh ra trong gia đình da màu bình dân, Elwood nuôi dưỡng niềm tin vào công lý và tương lai tươi sáng, hun đúc qua những bài diễn thuyết của nhà hoạt động nhân quyền Martin Luther King và sứ mệnh Apollo chinh phục không gian.

Nhưng cuộc đời không như là mơ, Elwood rơi vào bi kịch khi vô tình đi nhờ xe của một tên cướp trên đường nhập học đại học, bị cảnh sát khép tội đồng lõa. Chính quyền buộc cậu đến Học viện Nickel, được biết đến như trại giáo dưỡng. Tại Nickel, Elwood kết bạn với Turner (Brandon Wilson đóng), chịu thiệt thòi từ thuở ấu thơ.

Ngôi trường được ví như "địa ngục trần gian", nơi nhiều cậu bé da màu bị cô lập, chịu những hình phạt khi có bất kỳ hành vi nào được coi là "gây rối", còn học viên da trắng được tham gia các hoạt động của trường. Ngày tháng ở Nickel khiến Elwood nhận ra sự phi đạo đức của nơi này, muốn vạch trần sự thật. Còn Turner chọn cách chấp nhận thực tại, cho rằng dù ở trong hay ngoài Nickel, những điều tốt đẹp vốn dĩ không dành cho người da màu.

Phim lấy đề tài về nạn phân biệt chủng tộc - xuất hiện nhiều trong điện ảnh như 12 Years a Slave của Steve McQueen, Green Book do Peter Farrelly đạo diễn, gần nhất là Killers of the Flower Moon của Martin Scorsese. Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của tác phẩm này là cách đạo diễn truyền tải thông điệp qua ngôn ngữ hình ảnh, tạo sự đồng cảm từ khán giả. Phim không tập trung khắc họa sự đau khổ của Elwood mà chọn điểm nhìn khách quan, đặt người xem vào hoàn cảnh khắc nghiệt lúc đó. Đạo diễn nhìn nhận các thiếu niên da màu là những con người với suy tư tìm lý do để sống, vượt qua bất công.

Kỹ thuật ghi hình giúp phim thoát khỏi lối mòn của những tác phẩm cùng đề tài. Đạo diễn Ramell Ross sử dụng góc nhìn thứ nhất (point of view) của Elwood trong phần lớn thời lượng, để khán giả cảm nhận quá trình trưởng thành một cách gần gũi, thông qua sự đau thương lẫn khoảnh khắc hy vọng. Cách quay này còn mô tả niềm tuyệt vọng, cho thấy sức mạnh và ý chí của những chàng trai trẻ, dù đôi khi bất lực, bị tổn thương.

Nửa đầu phim, gương mặt Elwood không được quay rõ nét. Chỉ đến khi gặp Turner, qua góc nhìn của người bạn thân, hình ảnh Elwood mới dần hiện lên. Đạo diễn cài cắm ẩn ý: Hai nhân vật chỉ thực sự "nhìn thấy" nhau trong những khoảnh khắc tuyệt vọng nhất. Từ lúc này, họ trở thành điểm tựa của nhau, cùng suy tư và định hình tư tưởng, dẫn đến quyết định quan trọng: Thoát khỏi Nickel và tiếp tục sống. Một số cảnh cận, đặc tả được tận dụng, như khoảnh khắc Elwood nằm tựa trên cỏ, ngước nhìn vườn cam ngọt, như đang tận hưởng dư vị ngọt ngào của cuộc sống ngay trong hoàn cảnh bi đát.

Đạo diễn lựa chọn tỷ lệ khung hình 4:3 với góc quan sát hẹp, nhưng nhờ thiết kế âm thanh, khán giả vẫn cảm nhận được thế giới xung quanh hai nhân vật. Trong phân đoạn Elwood bị bạn học đấm, đạo diễn chuyển cảnh bằng âm thanh đồng xu trong túi Elwood rơi xuống sàn, như nhát cắt lạnh lẽo xuyên qua nỗi đau của cậu.

Phim nhận đánh giá tích cực từ giới chuyên môn. Tờ New York Times, Radio Times và chuyên trang điện ảnh TheWrap khen màn thể hiện của dàn diễn viên. Cây bút Patrick Cremona của Radio Times viết: "Cả hai diễn viên chính tuyệt vời, Aunjanue Ellis-Taylor gây chú ý trong vai bà của Elwood, tỏa sáng trong một số phân đoạn cảm động nhất của bộ phim".

Michael Cook của kênh truyền hình KLRT-TV bình luận: "Bộ phim này là một kiệt tác". David Ehrlich của trang IndieWire chấm phim điểm A, khen phong cách hình ảnh và kể chuyện. Vanity Fair cho rằng đạo diễn cân bằng kỹ thuật và yếu tố thẩm mỹ, vừa thuật lại thời kỳ đen tối trong lịch sử vừa gợi mở suy ngẫm mang tính thời đại.

Tiểu thuyết The Nickel Boys của nhà văn Colson Whitehead giành giải Pulitzer năm 2020. Câu chuyện dựa trên sự kiện có thật về trường giáo dưỡng Arthur G. Dozier, hoạt động từ năm 1900 đến 2011. Trong 111 năm, nơi đây nổi tiếng với những vụ bạo hành, hiếp dâm học sinh của nhân viên trường. Năm 2012, một cuộc khảo sát nhân chủng học pháp y - do Erin Kimmerle thuộc Đại học Nam Florida thực hiện - xác định có 55 ngôi mộ trong khuôn viên trường, nhiều trường hợp có vết thương do súng bắn hoặc tác động bằng vật thể cứng.

Đạo diễn RaMell Ross, 43 tuổi, nổi tiếng với Hale County This Morning, This Evening - đề cử Phim tài liệu hay nhất Oscar 2019 - về cuộc sống của người Mỹ gốc Phi. Năm 2015, tạp chí Filmmaker vinh danh Ross là một trong 25 gương mặt mới của điện ảnh độc lập.

Trung Đàm